Lịch sử và Kiến trúc Chùa Đông Ninh (Hà Lâu Tự)

27 11 2024

in trang

Chùa Đông Ninh, xã Tiên Minh nằm trong quần thể di tích Miếu - Chùa Đông Ninh, di tích được xếp hạng cấp thành phố, nơi lưu giữ những nét đẹp cổ kính, trang nghiêm được lưu truyền cho thế hệ mai sau.

Chùa Đông Ninh là công trình tôn giáo cổ kính, trang nghiêm của xã Tiên Minh, huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng.

          Chùa toạ lạc trên khuôn viên đất thuộc thôn Đông Ninh, xã Tiên Minh. Từ điển Bách khoa địa danh Hải Phòng cho biết: “Đông Ninh là thôn của xã Tiên Minh. Trước năm 1945, là xã Đông Ninh, tổng Duyên Lão, huyện Tiên Lãng, tỉnh Kiến An. Trước năm 1813, là xã Đông Minh, tổng Duyên Lão, huyện Tiên Minh, phủ Nam Sách, trấn Hải Dương. Đời Đồng Khánh đổi thành Đông Ninh”.

          Chùa Đông Ninh có tên chữ là Hà Lâu và được hình thành từ lâu đời, muộn nhất có thể vào đầu thời Mạc (thế kỷ XVI). Văn bia Hà Lâu tự bi ký tạo tác ngày 24 tháng 5 niên hiệu Hưng Trị thứ 2 (1589) cho biết: Chùa Hà Lâu là danh lam cổ tích của xã Đông Minh, huyện Tân Minh. Sách Văn bia Tiên Lãng Hải Phòng, trong phần dịch nghĩa bia chùa Hà Lâu (1589) cho biết: “Chùa Hà Lâu, xã Đông Minh, trải qua bao đời đã nhiều lần tu tạo, nhưng quy mô chưa hoàn hảo. Nay các thiện sãi: Mai Thanh Hữu, Phạm Văn Thư, Tạ Duy Nhất, Vũ Biểu đứng ra quyên góp tiền của. Ngày 13 tháng 10 năm Ất Dậu khởi công dựng toà hậu đường, hai bên tả hữu hành lang, nhân đó các Hương lão vui điều thiện mà làm theo. Lại may, nhờ vị thánh hiền Thái hoàng Thái hậu nằm mộng, sai người đến hỏi, và ban tiền đồng để tu bổ Tam quan từ vũ, tô tượng Phật và đúc mới 4 pho. Mọi việc hoàn thành, công đức vẹn toàn, khắc lên bia đá lưu truyền mãi mãi cùng trời đất. Có bài minh rằng275.Vị Thái hoàng Thái hậu họ Vũ. Vị Hoàng thái hậu họ Bùi. Phụ chính ứng vương họ Mạc. Tỳ kheo tăng hiệu Diệu Trí” […].

          Từ văn bia Hà Lâu tự bi ký đã khắc hoạ một diện mạo quy mô bề thế của kiến trúc chùa Đông Ninh với các đơn nguyên kiến trúc như: Tam quan, hậu đường, hai bên tả hữu hành lang. Nội dung văn bia không nhắc đến công trình chính là điện Phật. Nhưng dựa trên các nghiên cứu về khảo cổ học và dấu tích về ngôi chùa thời Mạc còn được bảo tồn ở nhiều địa phương trên cả nước thì bước đầu có thể tạm suy luận về bình đồ kiến trúc của chùa Đông Ninh vào thời Mạc theo “nội công ngoại quốc” (?).

          Dấu ấn vật chất về đợt trùng tu, sửa chữa chùa Đông Ninh vào thời Mạc còn để lại tại chùa với những viên gạch đất nung và tảng kê chân cột, cùng 03 cặp thành bậc mang đặc trưng của mỹ thuật tạo hình thời Mạc (thế kỷ XVI).

          Văn bia Hà Lâu tự bi ký được tạo tác niên hiệu Đức Long thứ 4 (1735) cho biết: “Quan viên, Hương lão, Sắc mục xã Đông Minh, huyện Tiên Minh, phủ Nam Sách, xứ Hải Dương, nước Đại Nam cùng mọi người trên dưới. Chùa Hà Lâu vốn là chốn cổ tích danh lam, nay đã bị đổ nát276. Đến năm Quý Sửu bản xã tu sửa thượng điện, thiêu hương, tiền đường, hậu đường, hành lang, tam quan, cây cầu gỗ và một gian thờ Phật. Để tỏ lòng công đức của mọi người, đến năm Ất Mão hoàn thành công trình, nên dựng bia khắc đá, khai rõ như sau. Kê […]”277.

          Nội dung văn bia cho thấy từ thời Mạc cho đến thời Lê Trung Hưng (nửa đầu thế kỷ XVII), chùa Đông Ninh quả thực là chốn danh lam cổ tích với quy mô tráng lệ, toà ngang dãy dọc, bao gồm các đơn nguyên kiến trúc như: Tam quan, tiền đường, thiêu hương, thượng điện, hành lang, hậu đường. Từ các đơn nguyên kiến trúc này càng cho phép khẳng định về một bố cục kiến trúc “nội công ngoại quốc” của chốn già lam – Hà Lâu tự – chùa Đông Ninh.

          Dấu ấn vật chất của đợt trùng tu chùa vào thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII, XVIII) còn để lại là hệ thống tường bao Phật điện với hệ thống gạch vồ to bản, màu trắng xám.

          Từ thời Nguyễn (thế kỷ XIX, XX) đến nay, chùa Đông Ninh luôn được các vị sư trụ trì, cùng nhân dân, thiện tín xa gần góp công của trùng tu, tu bổ để có diện mạo ngày càng khang trang, tố hảo như hiện nay.

          Ngày nay Chùa Đông Ninh được dựng trên một thế đất khá cao. Hướng mặt tiền nhìn về phía Tây Nam. Phía trước toà tiền đường dựng các toà tháp mộ sư, phía sau toà thượng điện trồng cây mít cổ nhiều trăm năm tuổi.

          Chùa có bố cục mặt bằng hình chữ Đinh truyền thống, bao gồm toà tiền đường 03 gian 02 chái (hay còn gọi 05 gian) và 03 gian thượng điện. Hệ thống tường bao chùa được xây bằng hệ thống gạch vồ bản to, có niên đại thời Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII, XVIII) mà chúng ta có thể bắt gặp ở nhiều ngôi đình, ngôi chùa cổ kính trên địa bàn thành phố Hải Phòng mang niên đại trùng tu hay tạo dựng vào thế kỷ XVII, XVIII còn bảo lưu được như: Đình Hàng Kênh (quận Lê Chân); miếu Bảo Hà (huyện Vĩnh Bảo); chùa Đông Lâm (huyện Vĩnh Bảo),…

          Chùa Đông Ninh (Hà Lâu tự), xã Tiên Minh, huyện Tiên Lãng là chốn danh lam cổ tích của huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng. Theo tư liệu văn bia, cùng dấu tích vật chất còn bảo tồn, lưu giữ tại chùa thì ngôi chùa có lịch sử hình thành từ lâu đời và được trùng tu lớn vào thời Mạc, thời Lê Trung Hưng, thời Nguyễn và các thời kỳ sau này.

          Dưới thời Mạc, chùa được hưng công sửa chữa bởi nhân dân địa phương, bên cạnh đó phải kể đến sự góp sức to lớn của hoàng thân, quốc thích nhà Mạc như Thái hoàng Thái hậu họ Vũ, Hoàng thái hậu họ Bùi, Phụ chính ứng vương họ Mạc và đặc biệt là vị sư trụ trì bản tự.

          Tư liệu văn bia cho thấy, cách đây gần 500 năm, chùa Đông Ninh đã nổi tiếng một vùng là chốn già lam bề thế, trang nghiêm với toà ngang, dãy dọc, bình đồ kiến trúc theo kiểu “nội công ngoại quốc”. Đây là lối bố cục kiến trúc đã bắt gặp ở nhiều ngôi chùa có niên đại sớm ở nước ta, đặc biệt hơn là có sự gắn bó, trợ duyên của các tầng lớp đại quý tộc như hoàng thân quốc thích trong triều đình phong kiến Việt Nam. Một nét đặ biệt nữa là ngôi chùa Đông Ninh nằm ở xã Tiên Minh, huyện Tiên Lãng, một vùng đất nằm sát với biển, nơi này, vào thế kỷ XVI, XVII, trao đổi buôn bán trong và ngoài nước rất sầm uất, tấp nập. Đời sống của người dân địa phương khá ổn định, cho nên việc sùng bái đạo Phật, hằng tâm hằng sản công đức trùng tu, sửa chữa chùa chiền được chú trọng. Vì lẽ đó mà hiện nay, tại chùa Đông Ninh chúng ta còn có thể bắt gặp hàng loạt các di vật, tượng thờ mang dấu ấn thời Mạc đặc trưng như 06 thành bậc được chạm hình tượng mây hoá rồng, nghê, hay gạch vồ chạm rồng, đặc biệt hơn, trong Phật điện, chùa còn bảo lưu được pho tượng đá thời Mạc được chạm trổ hoa văn tinh sảo, sống động, những đường nét hoa văn toát lên vẻ quyền quý, sang trọng của nhân vật.

          Đến nay, chùa Đông Ninh không còn mang dấu ấn kiến trúc của một đại danh lam với lối kiến trúc “nội công ngoại quốc” đồ sộ, nhưng thay vào đó lại là một công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc và nghệ thuật của thời Nguyễn được trùng tu vào niên hiệu Thành Thái (1892). Xét trong hoàn cảnh lịch sử của huyện Tiên Lãng, đặc biệt trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp cứu nước. Thực dân Pháp với nhiều cuộc càn quét vào các làng xã, đã đốt cháy và phá huỷ nhiều công trình tôn giáo, tín ngưỡng, tuy nhiên chùa Đông Ninh là số ít công trình tôn giáo còn giữ lại được sau bom đạn chiến tranh. Đến nay, sư trụ trì cùng với Đảng, chính quyền và nhân dân địa phương đã góp công sức to lớn để bảo tồn, tôn tạo ngôi chùa cùng cảnh quan di tích, đồng thời phát triển để chùa trở thành trung tâm hướng thiện, tu rèn tâm tính của con em địa phương, huyện Tiên Lãng.

Admin

Chia sẻ: