ĐỀN THƯỢNG SƠN, XÃ THỦY ĐƯỜNG, HUYỆN THỦY NGUYÊN
Theo dân gian tương truyền, đền Thượng Sơn được hình thành từ rất lâu đời gắn với quá trình dân cư tới sinh sống và lập làng và nhu cầu cầu an tại nơi rừng núi còn hoang vu. Căn cứ đặc điểm văn hóa vùng đất Thủy Nguyên, nơi còn lưu giữ nhiều dấu tích văn hóa Đông Sơn và những truyền thuyết gắn với thời kỳ Hùng Vương dựng nước như: di tích mộ cổ Việt Khê (xã Phù Ninh), di tích Tràng Kênh, di tích Cao Sơn, Quy Minh... Căn cứ 03 bản sắc phong thời Nguyễn niên hiệu Khải Định thứ 9 (1924) Đền Dẹo (Diệu) Sơn (thị trấn Núi Đèo – Ngôi đền này đã bị hủy hoại chỉ còn lưu lại 03 sắc phong) cũng ghi nơi đây thờ vị sơn thần có gốc từ Lạc Long vương giống tên hiệu vị thần thờ tại Đền Thượng Sơn: Hồng Lạc Vương Tôn Phái Đào Sơn Tôn Thần; Bắc Cảnh Kế Hồng Bản Xứ Sơn Thần; Khác Tĩnh Dực Bảo Trung Hưng Lạc Long Vương Tôn Phái Đào Sơn Thượng Đẳng Thần, vị thần thờ tại di tích có nguồn gốc từ đặc điểm địa lý và cội nguồn văn hóa dân tộc. Thời Trần (thế kỷ 13-14), khi Hưng Đạo Đại Vương đánh quân Nguyên - Mông đã có người dân địa phương tham gia chống giặc. Lại Công (Văn) Thanh, một vị tướng thời Trần được phong là Phò mã Đô úy Đại vương đánh giặc và ở lại vùng đất này một thời gian dài sau ông ốm mất.
